Με αφορμή το Καλαματιανό καρναβάλι το οποίο πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια στην περιοχή μας, αξίζει να αναφέρουμε ότι οι ρίζες του καρναβαλιού εντοπίζονται στον Ελλαδικό χώρο από τα αρχαία χρόνια. Τον χειμώνα ως την άνοιξη γίνονταν Βακχικές γιορτές προς τιμήν του Διονύσου – Βάκχου.
Tα Ανθεστήρια, η ετήσια αττική Διονυσιακή γιορτή της αναγέννησης της φύσης αλλά και των νεκρών, γίνονταν στην Aθήνα κατά τον μήνα Aνθεστηριώνα (τέλος Φεβρουαρίου – αρχές Μαρτίου) επί τρεις ημέρες. Οι άνθρωποι που μετείχαν προσπαθούσαν να μοιάζουν με τράγους, να έχουν, δηλαδή, την μορφή Σατύρων. Φορούσαν δέρματα ζώων, άλειφαν το πρόσωπό τους με την τρυγία (κατακάθι του κρασιού) και στεφανώνονταν με κισσό (το αειθαλές ιερό φυτό του Διονύσου).
Κατά την πρώτη μέρα, στα “Ποιθοίγια», συνήθιζαν να φέρνουν το πρώτο κρασί στο εν Λίμναις ιερό του Διονύσου όπου έκαναν σπονδές έξω από το κλειστό ιερό του θεού ευχόμενοι να καταναλώσουν αίσια την καινούρια παραγωγή. Δοκίμαζαν οι ίδιοι το κρασί, χόρευαν και τραγουδούσαν ευχαριστώντας το Διόνυσο, μάλιστα την ημέρα εκείνη καθώς και την επόμενη, οι Αθηναίοι, επέτρεπαν στους δούλους να πίνουν μαζί τους.
Την δεύτερη ημέρα, στις “Χόες», γινόταν η πομπική είσοδος του Διονύσου στην πόλη πάνω σε καράβι με τροχούς. Πάνω στο καράβι υπήρχαν μεταμφιεσμένοι σε ακόλουθους του Θεού Διονύσου. Αυτοί οι μεταμφιεσμένοι ήταν οι Σάτυροι και πείραζαν τον κόσμο με βωμολοχίες δημιουργώντας κέφι, χαρά και κωμική διάθεση. Οι μεταμφιεσμένοι Σάτυροι φορούσαν προσωπείο – μάσκα. Οι μάσκες αυτές ήταν πήλινες και όμοιες μεταξύ τους. Ενώ προσπαθούσαν να μοιάζουν με τράγους, και χαρακτηριστικό των τράγων είναι η μεγάλη ροπή προς τα αφροδίσια. Χοροπηδούσαν γύρω από το τροχοφόρο καράβι του Διονύσου χτυπώντας την γη με τα πόδια τους. Έπειτα γινόταν ο «ιερός γάμος» του θεού με τη σύζυγο του άρχοντος βασιλέως, την βασσίλινα, ο οποίος ήταν επικεφαλής του ιερατείου και όλων των θρησκευτικών αξιωματούχων της Aθήνας. Ακολουθούσαν αγώνες οινοποσίας και το απόγευμα των Xοών συνηθίζονταν στους δρόμους «αι εκ των αμαξών λοιδορίαι», δηλαδή πειράγματα εναντίον διαβατών που συνηθίζονταν και στην εορτή των Ληναίων.
Την τρίτη μερα, γνωστή αλλιώς κι ως η ημέρα των “Χύτρων”, μαγείρευαν τα πολυσπόρια (πανσπερμία, κόλλυβα) που τα αφιέρωναν στο χθόνιο Eρμή, τον ψυχοπομπό. Η παράδοση που εξηγεί την πανσπερμία είναι πως όσοι σώθηκαν από τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα μαγείρεψαν «χύτραν πανσπερμίας». Την ημέρα των Χύτρων πίστευαν ότι οι ψυχές ξαναγύριζαν στον επάνω κόσμο και βρίσκονταν αόρατες ανάμεσα στους ζωντανούς. Πίστευαν ακόμη πως ανάμεσα στις ψυχές υπήρχε και παρουσία πονηρών πνευμάτων που ανέβαιναν στη γη με το άνοιγμα του Άδη και μόλυναν τους ανθρώπους και τις τροφές.Έβαζαν γύρω από τα ιερά τους ένα κόκκινο νήμα που λειτουργούσε αποτρεπτικά και εμπόδιζε τα πνεύματα να εισέλθουν. Ενώ, για να τα εμποδίσουν να μπουν στα σπίτια τους άλειφαν τις πόρτες με πίσσα και μασούσαν ράμφους. Τα βλαβερά πνεύματα του κάτω κόσμου, που μαζί με τις ψυχές έμπαιναν στα σπίτια από το βράδυ των Xοών και έμεναν με τους ζωντανούς την ημέρα των Xύτρων, τις έδιωχναν την επόμενη ημέρα με τη γνωστή φράση: «Θύραζε Κᾶρες, οὐκ ἔτ’ Ἀνθεστήρια», δηλαδή «φύγετε ψυχές των νεκρών, τα Aνθεστήρια τελείωσαν πια».
Κύρια στοιχεία του καρναβαλιού ήταν ο χορός, η καλοπέραση, το φαγητό, η οινοποσία αλλά και η θύμηση των νεκρών, που πρέπει να εξευμενισθούν για να δώσουν καρπό στην γη – σύμφωνα πάντα με τις παγανιστικές αντιλήψεις – και να επιτρέψουν το ξεφάντωμα στους ζωντανούς. Έτσι εξηγούνται και τα Ψυχοσάββατα στην διάρκεια της αποκριάς.
Παρακολουθώντας το σύγχρονο καρναβάλι και τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται δεν μπορούμε παρά να σχολιάσουμε ότι είναι εντυπωσιακό που μετά από περίπου δύομισι χιλιάδες χρόνια έχουν διατηρηθεί αρκετά κοινά στοιχεία.
